فرش چيست؟
آیا می دانید فرش چیست؟ در سالیان دور زمانی که انسان به ضرورتها و ملزومت زندگي پی برد و متوجه شد که باید از خود بپرسد فرش چيست؟ تا که چیزی درست کند تا کف محل زندگی خود را با آن بپوشاند و از سرما و سختی زمین رها شود همانطور که پوست، پشم و موي حيواناتي مانند گوسفند و بز و … برای پوشیدن خود استفاده کرده بود همینها اولین گزینههایی بودند که برای فرش کردن محل زندگی خود به فکر آنها افتاد. درواقع میتوان گفت پوست حيوانات اولين زيرانداز يا به عبارت ديگر فرش منسوج مورد استفاده بشر بود. بعدها که دانش و تجربه انسان بیشتر شد، به دنبال تحول و پيشرفت زندگي، انسان فهمید كه میتواند با فشردن الياف پشم، زيراندازي ضخیمتر و گرمتر به نام نمد درست کند. دانش این صنعت باز هم جلوتر رفت و سپس با اختراع و گسترش فنهای ريسندگي و تابندگي، نخهای پشمي تولید شدند و براي نخستین بار، گلیم با ادغام رشته نخهای افقي و عمودي، درست شد. اين سرآغازي براي ساخت فرش گرهدار يا پرزدار بود که فرش گرهدار، خود هنر و فني پیشرفتهتر محسوب میشد. تاریخ دقیق این اختراعات مشخص نیست اما قدیمیترین فرش گرهدار یافته شده متعلق به حدود پنج قرن پیش از ميلاد مسيح است. فرش مذکور، پازیریک نام دارد بعلت مکانی که سرگئي رودنكو، باستانشناس معروف روس، فرش را آنجا یافت یعنی در اعماق یخهای دره پازیریک، این نام را بر آن نهادهاند.و این شد پاسخ سوال” فرش چيست؟ ”
![[تصویر: What-is-a-carpet.jpg]](http://www.carpet-kashan.ir/wp-content/uploads/2018/03/What-is-a-carpet.jpg)
فرش چيست؟ چه فرقی با قالی دارد؟
قالی و فرش چیست؟ اگر بخواهیم فرش و قالی را تعریف کنیم یک نوع گستردنی بافته شده از الیاف است که برای پهن کردن بر روی زمین استفاده میشود. به آن دسته از گستردنیها که پرزدار بوده و گرهدارند قالی میگویند. بعلت اینکه فرش و قالی، دارای نقشها و طرحهای زیبای هنری هستند به جنبه تزئینی آنها هم توجه میشود. شهرهای مختلف در سالیان گذشته افتوخیزهایی در این صنعت داشتهاند که تبریز از سال ۹۳ بهعنوان پایتخت فرش جهان معرفی شده و این اثر ماندگار در یونسکو ثبت شده است همچنین صنعت فرش کاشان قدمتی دیرینه در این صنعت دارد و برای خود بازار بزرگی ایجاد کرده است. این صنعت نیز مانند صنایع دیگر تاریخ درازی دارد که مجال بررسی دقیق آن در این موجز میسر نیست.
انواع نقشه فرش :
در فرش هایی مانند فرش 1000 شانه کاشان نقشه فرش از حیث نوع خطوط به دو دسته تقسیم می شوند:
فرش ایران که نتیجه تجربه و عمل سالیان متمادی از تاریخ هنر و صنعت این مردم است در دوران حیات خود همچون سایر دست آوردههای بشری با نشیب و فرازها قرین بوده زمانی در اوج تجلی و زمان دیگردر حال رکود به سر برده است.
طرحهایی هستند که از محدوده مرزهای مکان و زمان فراتر رفته نسلهای پیاپی را در نوردیده و به سراسر جهان و در دل هنرمندان و هنر دوستان در اقصی نقاط عالم راه یافتهاند .
به طور خلاصه طرح فرش را اعم از آنکه با مقدمه و پیش بینی لازم فراهم گردد و یا به وسیله بافندگان روستایی و عشایر و ایلات این سرزمین بدون تدوین مقدمات و به طور ذهنی به وجود آمده و بافته شود میتوان برانگیخته از معتقدات و مکنونات قلبی باورها و خواستههای طراح آن دانست که دست هنرمند بافنده آن را بر پیکر فرش با بهرهگیری از مواد جان میبخشد و همچون تابلویی زیبا به علاقمندان تقدیم میدارد.
آثار هنری دستی مردم در سراسر جهان از جمله نقاشی ، تذهیب ، تشعیر ، منبت کاری ، خاتم. کاشیکاری ، مینیاتور ، خوش نویسی و رنگرزی که قالی چکیده و عصاره آن است ، نشان میدهد که همواره طبیعت الهام بخش اصلی و مهم هنرمندان در خلق آثار هنری و ارزشمند ایشان بوده است .
تقسیم بندی کلی فرش ایران
در تقسیم بندی کلی فرش ، فرشهای ایران به دو دسته اصلی «طرحهای ذهنی» و «طرحهای اسلیمی» تقسیمبندی میشوند. طرح ذهنی: طرحهای فرش ایران با نقشمایه خطوط شکسته و شکلهای هندسی، طرح ذهنی نامیده میشوند. طرح اسلیمی: به طرحهای فرش ایران با نقشمایه خطهای گردان، طرحهای اسلیمی میگویند.
فرش شناسان طرحهای فرش ایران را به گونههای مختلف گروهبندی نمودهاند و این اختلاف نظر هر قدر که باشد طبیعی مینماید . زیرا :
اولا نقش یک فرش با توجه به نقشمایههای آن ممکن است به گونههای مختلف تغییر پذیرد و به انواع گروههای طرح متعلق شود.
به طور مثال فرش 700 شانه کاشان با طرح لچک و ترنج و خطوط اسلیمی که دارای طره کامل باشد را با توجه به سه عامل مذکور یعنی لچک ترنج خطوط اسلیمی و طره میتوان به گونههای مختلف توصیف نمود.
چه رسد به آنکه نقشمایههای فرعی فرش از جمله گلها و گیاهان و صورتهای حقیقی و خیالی موجود در آن نیز مورد توجه قرار گیرند که در این چنین حالتی نقش فرش به گونههای مختلف و متنوعتری گروهبندی می شود.
ثانیا چگونه دیدن بیننده در تشخیص طرح یک فرش موثر است زیرا نقاط و خطوط توجه فرش از دید بینندگان مختلف متفاوت میباشد.
طرح فرش ایران مشهور به اقوام و افراد، ایلها و عشایر
فلات ایران دارای طبیعت و اقلیمی متنوع است از جنوب و تلاقی بیابان و دریا در چابهار و بندرعباس تا کویر لوت و بالاتر از آن کوههای پوشیده از درختان و گیاهان گیلان و گلستان و مازندران و تلاقی زمین سبز و دریا، همهاش تنوع طبیعت بوده که اقوام و عشایر دارای مسلکهای مختلفی را در خود جای داده است. احوال و زبان و فرهنگ این اقوام و عشایر نیز چون سرزمینشان متنوع و رنگارنگ است. همین رنگ متنوع فرهنگی در فرشهایشان نیز خود را نشان داده است. پیشه اصلی بسیاری از این اقوام و ایلات، دامداری بوده است بنابراین زندگی آنها همیشه با پشم و نخ و بافندگی و فرش و خورجین و چادر عجین بوده است. سراسر ایران پهناور از دشتها و کوهپایهها، کویرها و بیابانها، روستاها و شهرها، همه و همه با آب و هوای گوناگون و متغیر در سالیان گذشته همواره گذرگاهی مناسب و محلی مهیا برای اسکان ایلها و عشایری بوده که بخاطر شغل خود یعنی دامداری به دنبال چراگاههای مناسب برای دامهایشان بودهاند عشایر و ایلها حتی در هنگام کوچ ییلاقی و قشلاقی نیز دست از ریسندگی و بافندگی پشم گوسفندان نکشیده و به بافتن دستبافهایی مانند قالی یا گلیم یا پلاس ، خورجین ، زیلو، چادر و خیمه و… میپردازند. عشایر در بافت فرشهای خود از نقشهای ذهنی بدون مقدمه و معمولاً همراه با خطوط شکسته هندسی استفاده میکنند که بافت آسانی دارد و به نقشه قبلی احتیاجی ندارد. عشایر به علت کوچ زیاد، دارای ابزار کار قابلحمل هستند و بافتههای آنها نیز کوچکتر و قابلحمل میباشند آنها غالب اوقات محصولات بافته شده خود را در روستاها و شهرهای بین مسیر کوچشان میفروشند آنها مواد اولیه کارشان را نیز از پشم گوسفندان خود میگیرند.
![[تصویر: Kashan-coloring-carpet.jpg]](http://www.carpet-kashan.ir/wp-content/uploads/2017/08/Kashan-coloring-carpet.jpg)
انواع طرح و نقشه در بافت فرش :
طرحهای مختلفی برای ایده پردازی طراحان نقشه فرش وجود دارد یا همان منبع الهام که میشود در مورد آن مدتها سخن گفت. طرحهای اروپایی ، مذهبی ، مینیاتوری ، گل و منظره ، زیرپایی ، حیوانات و تندیس و … از طرح هایی ست که استفاده می شود و حتی کتابها و ژرنالهایی از این طرح ها در بازار به قیمتی های مختلفی وجود دارد. که صرفا طراح با دیدن آنها ایده پردازی میکند و در نهایت طرح جدیدی بدست می دهد.
طرح هاي قالي را بر حسب آن كه زادگاه آن در ميان عشاير و ايلات بوده و يا اين كه توسط طراحان نقش قالي مراكز بافندگي شهري تهيه شده باشد به دو گروه بزرگ طرح هاي ايلياتي و طرح هاي شهري تقسيم بندي مي كنند.
نقشه قالی به چهار دسته تقسیم میشود :
آیا می دانید فرش چیست؟ در سالیان دور زمانی که انسان به ضرورتها و ملزومت زندگي پی برد و متوجه شد که باید از خود بپرسد فرش چيست؟ تا که چیزی درست کند تا کف محل زندگی خود را با آن بپوشاند و از سرما و سختی زمین رها شود همانطور که پوست، پشم و موي حيواناتي مانند گوسفند و بز و … برای پوشیدن خود استفاده کرده بود همینها اولین گزینههایی بودند که برای فرش کردن محل زندگی خود به فکر آنها افتاد. درواقع میتوان گفت پوست حيوانات اولين زيرانداز يا به عبارت ديگر فرش منسوج مورد استفاده بشر بود. بعدها که دانش و تجربه انسان بیشتر شد، به دنبال تحول و پيشرفت زندگي، انسان فهمید كه میتواند با فشردن الياف پشم، زيراندازي ضخیمتر و گرمتر به نام نمد درست کند. دانش این صنعت باز هم جلوتر رفت و سپس با اختراع و گسترش فنهای ريسندگي و تابندگي، نخهای پشمي تولید شدند و براي نخستین بار، گلیم با ادغام رشته نخهای افقي و عمودي، درست شد. اين سرآغازي براي ساخت فرش گرهدار يا پرزدار بود که فرش گرهدار، خود هنر و فني پیشرفتهتر محسوب میشد. تاریخ دقیق این اختراعات مشخص نیست اما قدیمیترین فرش گرهدار یافته شده متعلق به حدود پنج قرن پیش از ميلاد مسيح است. فرش مذکور، پازیریک نام دارد بعلت مکانی که سرگئي رودنكو، باستانشناس معروف روس، فرش را آنجا یافت یعنی در اعماق یخهای دره پازیریک، این نام را بر آن نهادهاند.و این شد پاسخ سوال” فرش چيست؟ ”
![[تصویر: What-is-a-carpet.jpg]](http://www.carpet-kashan.ir/wp-content/uploads/2018/03/What-is-a-carpet.jpg)
فرش چيست؟ چه فرقی با قالی دارد؟
قالی و فرش چیست؟ اگر بخواهیم فرش و قالی را تعریف کنیم یک نوع گستردنی بافته شده از الیاف است که برای پهن کردن بر روی زمین استفاده میشود. به آن دسته از گستردنیها که پرزدار بوده و گرهدارند قالی میگویند. بعلت اینکه فرش و قالی، دارای نقشها و طرحهای زیبای هنری هستند به جنبه تزئینی آنها هم توجه میشود. شهرهای مختلف در سالیان گذشته افتوخیزهایی در این صنعت داشتهاند که تبریز از سال ۹۳ بهعنوان پایتخت فرش جهان معرفی شده و این اثر ماندگار در یونسکو ثبت شده است همچنین صنعت فرش کاشان قدمتی دیرینه در این صنعت دارد و برای خود بازار بزرگی ایجاد کرده است. این صنعت نیز مانند صنایع دیگر تاریخ درازی دارد که مجال بررسی دقیق آن در این موجز میسر نیست.
انواع نقشه فرش :
در فرش هایی مانند فرش 1000 شانه کاشان نقشه فرش از حیث نوع خطوط به دو دسته تقسیم می شوند:
- نقشه هایی با خطوط شکسته که این نقشه از خیال و ذهن ناشی میشود و از سادگی برخوردارند.
- نقشه هایی با خطوط منحنی که به نقشه های شهری شناخته می شوند و پیچیده ترند و برای ترسیم باید از کاغذ موتیف استفاده کرد.
فرش ایران که نتیجه تجربه و عمل سالیان متمادی از تاریخ هنر و صنعت این مردم است در دوران حیات خود همچون سایر دست آوردههای بشری با نشیب و فرازها قرین بوده زمانی در اوج تجلی و زمان دیگردر حال رکود به سر برده است.
طرحهایی هستند که از محدوده مرزهای مکان و زمان فراتر رفته نسلهای پیاپی را در نوردیده و به سراسر جهان و در دل هنرمندان و هنر دوستان در اقصی نقاط عالم راه یافتهاند .
به طور خلاصه طرح فرش را اعم از آنکه با مقدمه و پیش بینی لازم فراهم گردد و یا به وسیله بافندگان روستایی و عشایر و ایلات این سرزمین بدون تدوین مقدمات و به طور ذهنی به وجود آمده و بافته شود میتوان برانگیخته از معتقدات و مکنونات قلبی باورها و خواستههای طراح آن دانست که دست هنرمند بافنده آن را بر پیکر فرش با بهرهگیری از مواد جان میبخشد و همچون تابلویی زیبا به علاقمندان تقدیم میدارد.
آثار هنری دستی مردم در سراسر جهان از جمله نقاشی ، تذهیب ، تشعیر ، منبت کاری ، خاتم. کاشیکاری ، مینیاتور ، خوش نویسی و رنگرزی که قالی چکیده و عصاره آن است ، نشان میدهد که همواره طبیعت الهام بخش اصلی و مهم هنرمندان در خلق آثار هنری و ارزشمند ایشان بوده است .
تقسیم بندی کلی فرش ایران
در تقسیم بندی کلی فرش ، فرشهای ایران به دو دسته اصلی «طرحهای ذهنی» و «طرحهای اسلیمی» تقسیمبندی میشوند. طرح ذهنی: طرحهای فرش ایران با نقشمایه خطوط شکسته و شکلهای هندسی، طرح ذهنی نامیده میشوند. طرح اسلیمی: به طرحهای فرش ایران با نقشمایه خطهای گردان، طرحهای اسلیمی میگویند.
فرش شناسان طرحهای فرش ایران را به گونههای مختلف گروهبندی نمودهاند و این اختلاف نظر هر قدر که باشد طبیعی مینماید . زیرا :
اولا نقش یک فرش با توجه به نقشمایههای آن ممکن است به گونههای مختلف تغییر پذیرد و به انواع گروههای طرح متعلق شود.
به طور مثال فرش 700 شانه کاشان با طرح لچک و ترنج و خطوط اسلیمی که دارای طره کامل باشد را با توجه به سه عامل مذکور یعنی لچک ترنج خطوط اسلیمی و طره میتوان به گونههای مختلف توصیف نمود.
چه رسد به آنکه نقشمایههای فرعی فرش از جمله گلها و گیاهان و صورتهای حقیقی و خیالی موجود در آن نیز مورد توجه قرار گیرند که در این چنین حالتی نقش فرش به گونههای مختلف و متنوعتری گروهبندی می شود.
ثانیا چگونه دیدن بیننده در تشخیص طرح یک فرش موثر است زیرا نقاط و خطوط توجه فرش از دید بینندگان مختلف متفاوت میباشد.
طرح فرش ایران مشهور به اقوام و افراد، ایلها و عشایر
فلات ایران دارای طبیعت و اقلیمی متنوع است از جنوب و تلاقی بیابان و دریا در چابهار و بندرعباس تا کویر لوت و بالاتر از آن کوههای پوشیده از درختان و گیاهان گیلان و گلستان و مازندران و تلاقی زمین سبز و دریا، همهاش تنوع طبیعت بوده که اقوام و عشایر دارای مسلکهای مختلفی را در خود جای داده است. احوال و زبان و فرهنگ این اقوام و عشایر نیز چون سرزمینشان متنوع و رنگارنگ است. همین رنگ متنوع فرهنگی در فرشهایشان نیز خود را نشان داده است. پیشه اصلی بسیاری از این اقوام و ایلات، دامداری بوده است بنابراین زندگی آنها همیشه با پشم و نخ و بافندگی و فرش و خورجین و چادر عجین بوده است. سراسر ایران پهناور از دشتها و کوهپایهها، کویرها و بیابانها، روستاها و شهرها، همه و همه با آب و هوای گوناگون و متغیر در سالیان گذشته همواره گذرگاهی مناسب و محلی مهیا برای اسکان ایلها و عشایری بوده که بخاطر شغل خود یعنی دامداری به دنبال چراگاههای مناسب برای دامهایشان بودهاند عشایر و ایلها حتی در هنگام کوچ ییلاقی و قشلاقی نیز دست از ریسندگی و بافندگی پشم گوسفندان نکشیده و به بافتن دستبافهایی مانند قالی یا گلیم یا پلاس ، خورجین ، زیلو، چادر و خیمه و… میپردازند. عشایر در بافت فرشهای خود از نقشهای ذهنی بدون مقدمه و معمولاً همراه با خطوط شکسته هندسی استفاده میکنند که بافت آسانی دارد و به نقشه قبلی احتیاجی ندارد. عشایر به علت کوچ زیاد، دارای ابزار کار قابلحمل هستند و بافتههای آنها نیز کوچکتر و قابلحمل میباشند آنها غالب اوقات محصولات بافته شده خود را در روستاها و شهرهای بین مسیر کوچشان میفروشند آنها مواد اولیه کارشان را نیز از پشم گوسفندان خود میگیرند.
![[تصویر: Kashan-coloring-carpet.jpg]](http://www.carpet-kashan.ir/wp-content/uploads/2017/08/Kashan-coloring-carpet.jpg)
انواع طرح و نقشه در بافت فرش :
طرحهای مختلفی برای ایده پردازی طراحان نقشه فرش وجود دارد یا همان منبع الهام که میشود در مورد آن مدتها سخن گفت. طرحهای اروپایی ، مذهبی ، مینیاتوری ، گل و منظره ، زیرپایی ، حیوانات و تندیس و … از طرح هایی ست که استفاده می شود و حتی کتابها و ژرنالهایی از این طرح ها در بازار به قیمتی های مختلفی وجود دارد. که صرفا طراح با دیدن آنها ایده پردازی میکند و در نهایت طرح جدیدی بدست می دهد.
طرح هاي قالي را بر حسب آن كه زادگاه آن در ميان عشاير و ايلات بوده و يا اين كه توسط طراحان نقش قالي مراكز بافندگي شهري تهيه شده باشد به دو گروه بزرگ طرح هاي ايلياتي و طرح هاي شهري تقسيم بندي مي كنند.
- طرح ایلاتی : اين طرح هاي از قديمي ترين و اصيل ترين طرح هاي قالي بافي ايران هستند و بيشتر بدون نقشه بوده و ذهن بافت مي باشند.
- طرح شهری : نقشه فرش هاي روستايي و مراكز شهري اكثر پيچيده تر و بيشتر با خطوط منحني هستند و براي انتقال اجزاء آن بر روي قالي به اجبار بايد از الگو و يا نقشه استفاده كرد. طراحان نقش قالي نقشه هاي مورد نظر را بر روي كاغذهاي شطرنجي ميلي متري ترسيم مي كنند.
- خود بافنده نقشه را در اختیار داشته باشد و با نگاه کردن به آن قالی را ببافد.
- فرد دیگری که در حال بافت است نقشه را با صدای بلند میخواند و یک یا چند بافنده دیگر طبق آن گره میزنند
- استفاد ه از کامپیوتر نقشهخوان که در برخی از مناطق و سازمانها به کار گرفته و هنوز به طور همهگیر مورد استفاده قرار نگرفته. اگر در زمینه تابلو فرش ، طراحی و بافت آن فعالیت کرده باشید در مورد نقشه کدبندی یا کامپیوتری یا نقشه عددی تابلو فرش مطالبی شنیده اید.در روش سنتی طراحی تابلو فرش که معمولا بر روی نقشه شطرنجی با رنگ توسط هنرمندان این هنر ایجاد می شد امکان تغییر دادن نقشه به سختی ممکن بود . ولی با حضور تکنولوژی در طراحی نقشه ها این امر ممکن شده و امری آسان و سهل است.
نقشه قالی به چهار دسته تقسیم میشود :
- نقشههای نقطه چین شده
- نقشههایی که بخشی از آن نقطه چین شده و بخشی دیگر از آن بدون نقطه
- نقشههایی که بدون نقطه چین
- استفاده از عکس یا نقاشی بدون استفاده از نقطهچین